ΛΕΝΕ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ «το να έχεις την ικανότητα να παίζεις έτσι, να δείχνεις έτσι και να τραγουδάς με αυτό τον τρόπο: είναι αφόρητα άδικο.» Ντέιμ Τζούντι Ντεντς Eίναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για τη Μαρία Κάλλας, σήμερα ή μήπως όχι; Παρά τα όσα έχουν πει για εκείνη μέσα στα χρόνια, κάθεευκαιρία γίνεται αφορμή για όσους τη θαυμάζουν και γνωρίζουν το βάθος του μεγαλείου να καταθέσουν νέες σκέψεις. Με την ευκαιρία της διεξαγωγής του 40ου Διεθνούς Grand Prix Μαρία Κάλλας – Όπερα, από το Διεθνές Καλλιτεχνικό Κέντρο Athenaeum (Ατενέουμ) σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, έρχονται στην Αθήνα σπουδαίοι καλλιτέχνες της Όπερας, διευθυντές Θεάτρων και καλλιτεχνικοί μάνατζερ ως μέλη της Διεθνούς Κριτικής Επιτροπής του διαγωνισμού. Και θέλησαν να μιλήσουν γι αυτόν τον θρύλο. Όλοι ανήκουν σε επόμενες γενιές από τη Μαρία Κάλλας, δεν την γνώρισαν και πολύ περισσότερο δεν συνεργάστηκαν ποτέ μαζί της. Στις απόψεις τους μιλούν για την Diva και τον Διαγωνισμό και με το δικό του τρόπο ο καθένας τεκμηριώνει το γιατί 40 χρόνια, σίγουρα και για πάντα, η Μαρία Κάλλας είναι και θα είναι η αδιαφιλονίκητη μοναδική Καλλιτέχνις της Όπερας…
· Cheryl Studer / Σέριλ Στιούντερ, Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής, Αμερικανίδα υψίφωνος από τις πλέον περιζήτητες ερμηνεύτριες στις διεθνείς λυρικές σκηνές, καθηγήτρια Φωνητικής στο Μουσικό Πανεπιστήμιο του Βίρτσμπουργκ, Σκηνικής Τέχνης και Σκηνικής Παρουσίας.
Έχουν ειπωθεί τόσα πολλά για τη Μαρία Κάλλας. Η φωνή της, το μεγάλο και διαφορετικό της ρεπερτόριο, η λαμπερή εμφάνιση, η μαγευτική σκηνική της παρουσία, η προσωπικότητά της, η μουσικότητα και η νοημοσύνη της, όλα μαζί την κατέστησαν έναν ζωντανό θρύλο.
Γιατί ο τύπος και το κοινό εξακολουθούν να συναρπάζονται και γιατί οι τραγουδιστές και οι άλλοι μουσικοί σήμερα εξακολουθούν να βλέπουν την Ντιβίνα ως πρότυπο;
Επειδή η Μαρία Κάλλας ήταν η πρώτη πραγματικά σύγχρονη τραγουδίστρια της όπερας. Ήταν μία ολοκληρωμένη καλλιτέχνις που ενδιαφερόταν για μία ισορροπημένη μουσική και δραματική παρουσία. Και τα κατάφερε! Ήταν και είναι η ζωντανή απάντηση στην παλιά ερώτηση που είχε τεθεί από πολλούς συνθέτες και λιμπρετίστες όπως οι Ρίχαρντ Στράους και Κλέμενς Κράους: Ποιο είναι το πιο σημαντικό; Τι έρχεται πρώτο; Τα λόγια ή η μουσική; Η Μαρία Κάλλας ήταν, ως μία δημιουργική καλλιτέχνις, η ζωντανή απόδειξη της θεωρίας του Ρίτσαρντ Βάγκνερ για το Μουσικό Δράμα. Συνδύαζε και τα δύο σε μοναδικές ερμηνείες και παραστάσεις. Και αυτός είναι ο λόγος που είναι ακόμα και σήμερα κοντά μας, 40 χρόνια μετά το θάνατό της.
· Peter Katona / Πέτερ Κάτονα, Γερμανός κριτικός ειδικευμένος στην όπερα και στις ηχογραφήσεις της κλασικής μουσικής, από το 1983 υπεύθυνος προγραμματισμού και επιλογής καλλιτεχνών όλων των παραστάσεων της Βασιλικής Όπερας του Λονδίνου (Covent Garden)
Είναι δύσκολο να πεις κάτι για την Μαρία Κάλλας, επειδή έχουν ειπωθεί τόσα πολλά για αυτήν κατά τη διάρκεια της καριέρας της και μετά… Παραμένει ένα μοναδικό φαινόμενο και έμπνευση για τους τραγουδιστές σε όλο τον κόσμο. Το τραγούδι της σπάνια ήταν άψογο – με τους τυπικούς όρους των κανόνων – όμως την ίδια στιγμή η καλλιτεχνική, φωνητική, μουσική και ερμηνευτική ουσία των παραστάσεών της δύσκολα έγιναν προσιτές από άλλους και ποτέ δεν ξεπεράστηκαν. Με αυτή την έννοια είναι ακόμα ζωντανή στη σκέψη και τα αυτιά μας.
Ο διαγωνισμός στο όνομα της Μαρίας Κάλλας είναι μία θαυμάσια υπενθύμιση σε όλους μας να κάνουμε το δυνατό καλύτερο ώστε να υποστηρίζουμε νέα ταλέντα και να κρατάμε την κληρονομιά της Μαρίας Κάλλας ζωντανή για τις μελλοντικές γενιές των τραγουδιστών και των ακροατών.
· Stephen Langridge / Στήβεν Λάνγκριτζ, Άγγλος θεατρολόγος, σκηνοθέτης όπερας, με δύο σκηνοθεσίες και στην ΕΛΣ, σήμερα Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Όπερας του Γκέτεμποργκ στη Σουηδία
Για μένα η ανακάλυψη της φωνής της Μαρίας Κάλλας ήταν μία αποκάλυψη. Πέρασα τα παιδικά μου χρόνια τραγουδώντας σε χορωδίες αγοριών στο σχολείο και την εκκλησία. Η Αγγλική χορωδιακή παράδοση, επικεντρώνεται στην καθαρότητα και την ακρίβεια, και όχι στον χαρακτήρα και το συναίσθημα της φωνής με στόχο τον αγγελικό διαλογισμό, όχι το παθιασμένο δράμα. Προερχόμενος από αυτό το περιβάλλον, φανταστείτε το σοκ μου όταν, ως έφηβος, άκουσα την ηχογράφηση της Μποέμ με τους Κάλλας/ντι Στέφανο/Βόττο, για πρώτη φορά. Ηφαιστειώδη πάθη απειλούσαν να ξεχυθούν πέρα από τα όρια των φωνητικών δυνατοτήτων, που με κάποιο τρόπο εμπεριέχονται και εκφράζονται στη μουσική του Πουτσίνι.
Άκουσα όσες πιο πολλές ηχογραφήσεις μπορούσα να βρω στην τοπική δανειστική βιβλιοθήκη, παίζοντάς τις πάλι και πάλι, έκπληκτος κάθε φορά από την άμεση επικοινωνία των ανθρωπίνων συναισθημάτων σε μένα, σε μία άλλη χώρα, μία άλλη δεκαετία, μέσα από ένα γρατζουνισμένο βινύλιο, μία βελόνα και το πολύ βασικό μου ηχοσύστημα. Σταδιακά έμαθα και τον μύθο της Κάλλας: τη μελαγχολική και ρομαντική εικόνα μιας μοναχικής, όμορφης γυναίκας ντυμένης στα μαύρα και τα άσπρα στα εξώφυλλα των κουτιών με τους δίσκους της EMI, και με τις ιστορίες από τη λαμπερή και τραγική ζωή της να προσθέτουν στη μυθική της αύρα.
Η εξαιρετική ηθοποιός, Ντέιμ Τζούντι Ντεντς είπε για την Κάλλας, όταν την είδε στην Τόσκα στο Κόβεντ Γκάρντεν: «το να έχεις την ικανότητα να παίζεις έτσι, να δείχνεις έτσι, και να τραγουδάς με αυτό τον τρόπο: είναι αφόρητα άδικο.»
Πόσο επιθυμώ να ήμουν εκεί. Μπορώ μόνο να στηρίζομαι στις κινηματογραφημένες παραστάσεις, που αποδεικνύουν κάτι, βεβαίως, αλλά δεν είναι η πραγματικότητα. Βλέπω ότι ήταν μία εξαιρετική ηθοποιός, που κατόρθωνε να προσδώσει γνήσια ειλικρίνεια στους χαρακτήρες που υποδυόταν σε μια σειρά από πολύ συμβατικές θεατρικές παραγωγές. Αλλά, ενώ οι παραγωγές είναι γνωστές για ιστορικούς λόγους και μόνο, η φωνή της παραμένει γεμάτη ενέργεια και σύγχρονη- μου μιλά άμεσα, ακόμα, το 2017. Είναι ο ήχος της πολύ περισσότερο από τη φυσική της παρουσία που είναι χαραγμένος στη φαντασία μου. Αλάθητος, μοναδικός, αληθινός, δυνατός, ευάλωτος, όμορφος.
Πως μπορεί να εμπνεύσει η δουλειά της Μαρίας Κάλλας τους νέους καλλιτέχνες του σήμερα; Όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με έναν μύθο, μία θεότητα, μπορείς μόνο να λατρεύεις με δέος τη μεγαλοφυΐα της, αλλά το δέος δεν απελευθερώνει την καλλιτεχνική προσωπικότητα. Η μίμηση είναι εξίσου αναποτελεσματική. Κανένας δεν μπορεί να είναι Μαρία Κάλλας εκτός από την ίδια.
Όχι, είναι σημαντικό να θυμάται κανείς ότι η Μαρία Κάλλας ήταν μία ανθρώπινη ύπαρξη, μία πραγματική γυναίκα, όχι μία Θεότητα. Η πρόκληση για τους νέους τραγουδιστές είναι: να βρουν τις δικές τους προσωπικές ποιότητες. Να δουλεύουν σαν κολασμένοι, όπως και εκείνη, να τραγουδούν όπως είναι οι ίδιοι και κανένας άλλος. Να είναι ειλικρινείς και ανοικτοί, προσφέροντας τους εαυτούς τους και τη δική τους προσωπικότητα στη δουλειά τους ως μουσικοί, ηθοποιοί και τραγουδιστές. Αυτή θα ήταν η μεγαλύτερη τιμή στη γυναίκα που η Μέρυλ Στριπ αποκάλεσε «η μεγαλύτερη καλλιτέχνις του 20ου Αιώνα», και αυτό θα ήταν ότι ακριβώς χρειάζεται ο κόσμος της όπερας τον 21ο Αιώνα. Ειλικρινά ελπίζω ότι θα συναντήσουμε τέτοιους νέους καλλιτέχνες στο 40ο Διεθνές Grand Prix Μαρία Κάλλας.
· Eva Marton / Εύα Μάρτον, Ουγγαρέζα πολυβραβευμένη υψίφωνος, παιδαγωγός, με μεγάλη δισκογραφία και σπουδαίες εμφανίσεις)
Στην αρχή της καριέρας μου, και αφού ήδη είχα γνωρίσει κάποια σημαντική επιτυχία, έφταναν σε μένα διαδόσεις ότι στον κόσμο της όπερας μιλούσαν για την ανάδειξη μίας νέας Κάλλας. Δεν τους έδωσα και μεγάλη προσοχή, πάντα ακολούθησα το δικό μου μονοπάτι: Ήθελα να είμαι η Μάρτον και έτσι έπραξα. Για ένα ήμουν σίγουρη: σε αυτόν κόσμο, και για όσο θα υπάρχει σαν είδος η όπερα στον πλανήτη μας, υπήρξε και θα υπάρχει για πάντα μία και μοναδική Μαρία Κάλλας.
· Silvana Sintow-Behrens / Συλβάνα Σίντοβ-Μπέρενς, Γερμανίδα Καλλιτεχνική μάνατζερ, με σπουδές στη μουσική, τη μουσικολογία και τις θεατρικές τέχνες, συνεργάτης μεγάλων φεστιβάλ, λυρικών θεάτρων, λυρικών καλλιτεχνών και μαέστρων
Έχουν περάσει σαράντα χρόνια από όταν μας άφησε. Η Μαρία Κάλλας- η μυθική εικόνα του οπερατικού κόσμου. Η Ντιβίνα – η θεϊκή. Και όμως είναι σαν ούτε ο χρόνος ούτε η απόσταση να παίζουν κάποιο ρόλο. Πραγματικά, οι εξαιρετικές προσωπικότητες υπάρχουν και μετά τη φυσική τους παρουσία, και παραμένουν παρούσες για πάντα. Τα θεϊκά μουσικά και θεατρικά ταλέντα της Μαρίας Κάλλας έχουν επηρεάσει ανυπολόγιστα την όπερα και το τραγούδι, όπως επίσης και η μεγαλύτερη και από τη ζωή, καλλιτεχνική προσωπικότητά της στο σύνολό της.
Ευτυχώς η δουλειά της έχει διαφυλαχτεί σε αμέτρητες ηχογραφήσεις. Αλλά, επίσης, θα παραμείνει πάντα παρούσα χάρη στο μοναδικό «Grand Prix Μαρία Κάλλας» το οποίο συνεχίζει να την τιμά και να κρατά το όνομά της ζωντανό, υπενθυμίζοντας τις ευθύνες που έχουμε, εμείς, οι επόμενες από εκείνη γενιές, να ανακαλύπτουμε και να υποστηρίζουμε τα μεγάλα μουσικά ταλέντα. Ο Μαέστρος Τούλιο Σεραφίν, κάποτε, έπαιξε ζωτικό ρόλο στην καλλιτεχνική και φωνητική εξέλιξη της Μαρίας Κάλλας- βοηθώντας να ανθίσει αυτό που ήταν ήδη έμφυτο.
Κανένας καλλιτέχνης δεν μπορεί να επιτύχει χωρίς την κατάλληλη υποστήριξη και καθοδήγηση, και για αυτό είναι δική μας η ευθύνη να βοηθάμε αναζητώντας ταλέντα και υποστηρίζοντας την παραπέρα εξέλιξή τους. Σε αυτό το πνεύμα το καταξιωμένο «Διεθνές Grand Prix Μαρία Κάλλας» στέκει υπερήφανα ως ένα παγκόσμιο παράδειγμα 40 απίστευτα χρόνια, τώρα. Είθε οι έως τα άστρα καλλιτεχνικές και ανθρώπινες ιδιότητες, τις οποίες η Μαρία Κάλλας αφιέρωσε στην τέχνη της με τόσο πάθος, σεμνότητα, πειθαρχία, μουσική υψηλή νοημοσύνη και ομορφιά να συνεχίσουν να λάμπουν ως παράδειγμα εμπνέοντας πολλές μελλοντικές γενεές τραγουδιστών!
· Dmitry Vdovin / Ντμίτρι Βντοβίν, Ρώσος κριτικός όπερας, τραγουδιστής και καθηγητής, από το 2009 Καθηγητής φωνητικής και υπεύθυνος του Προγράμματος Νέων Καλλιτεχνών του Θεάτρου Μπολσόι.
Η Κάλλας με επηρέασε τρομακτικά και όσο κανένας άλλος από τον κόσμο της όπερας. Κυριολεκτικά «έλιωσα» τους δίσκους με τη φωνή της. Πάντα αποτελούσε ένα μυστήριο για μένα το γιατί δεν μαγνητοσκοπήθηκαν οι παραστάσεις της, παρόλο που ήταν βέβαια σπάνιο τότε, αλλά γινόταν για κάποιους, λίγους, άλλους καλλιτέχνες. Αυτό που υπάρχει είναι κάποια αποσπάσματα από την Τόσκα και κάποια κοντσέρτα…
Είμαι πολύ υπερήφανος που συνεργάστηκα με ανθρώπους που την γνώριζαν καλά. Πρώτα με τον Μαέστρο Φραντσέσκο Σιτσιλιάνι που ήταν ο καλλιτεχνικός διευθυντής στην Λα Σκάλα στα ΄50 και στα ΄70 με τον οποίο πρωτοσυνεργάστηκε η Κάλλας εκεί. Μετά με τον Νικόλα Ζαχαρία, τον διάσημο Έλληνα μπάσο, τον συνεργάτη της Μαρίας, με τον οποίο συνυπήρξαμε στην κριτική επιτροπή του Διαγωνισμού Τσαϊκόφσκι (όπως συνυπήρξαμε και με την Φιορέντζα Κοσσόττο με την οποία δεν μιλήσαμε για την Κάλλας-όπως μπορείτε να φανταστείτε). Στη συνέχεια με την αγαπημένη μου μέντορα τη μεγάλο Ρωσσίδα μέτζο-σοπράνο Ιρίνα Αρχίποβα η οποία επικοινωνούσε με την Κάλλας όταν βρισκόταν στη Μόσχα, ως μέλος, επίσης, της κριτικής επιτροπής του Διαγωνισμού Τσαϊκόφσκι, το 1970. Με μία στενή φίλη της Κάλλας, την Τζιοβάννα Λομάτζι, έτυχε να συναντηθούμε σε διαγωνισμούς στο Κόμο και την Τενερίφη… Η απαρίθμηση μπορεί να συνεχίζεται και να συνεχίζεται. Δεν θέλω να λέω πράγματα πολλές φορές ειπωμένα για την Κάλλας.
Την βλέπουμε ως μία μυθική φιγούρα, που σχεδόν ανήκει σε μία αρχαία εποχή και με μεγάλη απόσταση μέσα στον χρόνο. Αν αναφέρθηκα στους συναδέλφους μου, τους φίλους μου και τις συναντήσεις μας ήταν μόνο για να δώσω έμφαση στο γεγονός του πόσο κοντά μας είναι η Κάλλας, και πόσο πολύ ζούμε, ακόμα, με την τέχνη της και αυτή την διαμεσολαβημένη, «δεύτερη χειραψία» μαζί της. Οι άνθρωποι χρειάζονται τους μύθους και αυτή η εξαιρετική γυναίκα μας έχει προσφέρει τον μύθο της. Ένα μύθο μεγαλειώδη και πολύ ανθρώπινο που υπερίπταται από πάνω μας όπως ακριβώς και οι θεϊκοί ήχοι από τη φωνή της, η οποίοι δεν θα πεθάνουν ποτέ, για όσο θα είναι η τέχνη μας ζωντανή στη Γη μας.
· Άρης Χριστοφέλλης, ο πρώτος κόντρα-τενόρος στη σύγχρονη εποχή που ερμήνευσε ξανά και ανέδειξε το ρεπερτόριο των καστράτων-σοπράνο του 18ου αιώνα, διεθνώς, μουσικολόγος και παιδαγωγός του κλασικού τραγουδιού στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μέλος του Δ.Σ. του Διεθνούς Καλλιτεχνικού Κέντρου Athenaeum.
Το δίδαγμα και η κληρονομιά που μας άφησε η Κάλλας, έχει κατ’ αρχήν να κάνει με τον απόλυτο σεβασμό στο έργο και στον δημιουργό του, με την βαθιά κατανόηση της μουσικής φράσης, την ειλικρίνεια του συναισθήματος, την αλήθεια κάθε λέξης, φωτοσκίασης, αρμονίας…
Παρ’ ότι η μουσική και θεατρική ιδιοφυΐα της Κάλλας, εξακολουθεί να συγκλονίζει αμείωτα την ψυχή περισσότερων ανθρώπων από οποιονδήποτε άλλον οπερατικό τραγουδιστή, η εξέλιξη της Τέχνης που υπηρέτησε, δεν μοιάζει πια να ακολουθεί σε τίποτα αυτό που Εκείνη φεύγοντας άφησε πίσω της. Αισθάνομαι την απουσία της ίδιας αλλά και της γενιάς της σαν ένα τέλος μιας Χρυσής εποχής. Η Κάλλας γνώρισε το μεγαλείο της όπερας από τη δασκάλα της, την σπουδαία Ελβίρα ντε Ιντάλγκο και στη συνέχεια δούλεψε δίπλα στους μεγαλύτερους μαέστρους, σκηνοθέτες, συμπρωταγωνιστές της εποχής της. Το ταλέντο είναι πάντα απαραίτητη προϋπόθεση αλλά δεν αρκεί. Οποιαδήποτε προσέγγιση δεν εμπεριέχει σοβαρή σπουδή, σκληρή δουλειά, πραγματική γνώση του αντικειμένου, της παράδοσης και του παρελθόντος μαζί με αληθινή πίστη και αγάπη στο αρχικό έργο, καταλήγει σε ένα εγκεφαλικό κατασκεύασμα που πεθαίνει την στιγμή που γεννιέται.
Εύχομαι η επέτειος αυτή των 40 χρόνων, να μας θυμίσει κάτι από τον τρόπο με τον οποίο η Κάλλας προσέγγισε και υπηρέτησε την Τέχνη της, την ολοκληρωτική αφοσίωση της σε αυτήν και το θλιβερό αλλά μαζί και υπέρτατο γεγονός ότι όταν αισθάνθηκε αδύναμη να συνεχίσει να προσφέρει αυτό που η ίδια θεωρούσε αντάξιο αυτής της Τέχνης, απλώς έφυγε…
40ό Διεθνές Grand Prix Μαρία Κάλλας – Όπερα
Κυριακή 3 έως Κυριακή 10 Δεκεμβρίου 2017
Ένας Διεθνής Διαγωνισμός αφιερωμένος στη μεγάλη τέχνη της Όπερας, στη μεγάλη τέχνη της ανθρώπινης φωνής
47 νέοι λυρικοί τραγουδιστές από όλο τον κόσμο διεκδικούντο μεγάλο βραβείο
Διεθνές Καλλιτεχνικό Κέντρο Athenaeum σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή
· 1ος Κύκλος: Κυριακή 3, Δευτέρα 4 και Τρίτη 5 Δεκεμβρίου 2017, στις 14:30
· 2ος Κύκλος: Πέμπτη 7 και Παρασκευή 8 Δεκεμβρίου 2017, στις 15:0
Αίθουσα δοκιμών ορχήστρας Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Είσοδος ελεύθερη με δελτία εισόδου τα οποία θα διανέμονται μια ώρα πριν την έναρξη από τα ταμεία της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ (πληροφορίες 2103211949 & 2103211955)
· 3ος Κύκλος: Τελικός και Απονομή Βραβείων,
Κυριακή 10 Δεκεμβρίου 2017, στις 19:00
Συνοδεύει η Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, υπό τη διεύθυνση του Λουκά Καρυτινού
Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Εισιτήρια: 10€ & 20€ στα ταμεία της ΕΛΣ
Προπώληση από 23/11/2017 στα ταμεία της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ (Καθημερινά 09.00-21.00 /τηλ. κέντρο 2130885700) στα καταστήματα Public & στο Tickets.public.gr, στην www.ticketservices.gr και στο www.nationalopera.gr