Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Αίθουσα Χ. Λαμπράκης
Χριστουγεννιάτικη συναυλία
Το πνεύμα των Χριστουγέννων είναι συνυφασμένο με αυτή την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα χαράς, λάμψης και ελπίδας. Με την αγάπη και τους ευφρόσυνους ρυθμούς. Άλλωστε, γιορτή χωρίς την ανάλογη μουσική υπόκρουση δεν νοείται. Με αυτό το σκεπτικό, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, συνεπής στην παράδοση που έχει δημιουργήσει, δίνει το δικό της εορταστικό παρών. Θα τολμούσαμε να πούμε, ότι δίνει τον τόνο, επιλέγοντας να παρουσιάσει τρεις Καντάτες από το εμβληματικό Ορατόριο των Χριστουγέννων του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Ο Μεγάλος Κάντορας παρέδωσε μία σύνθεση- ορόσημο, που αν και εσωστρεφής, ακτινοβολεί αισιοδοξία και ελπίδα, μεταφέροντας το αιώνια χαρμόσυνο μήνυμα συνάντησης του Θείου με τους ανθρώπους. Η Ορχήστρα, συμπράττοντας με εκλεκτούς Έλληνες και ξένους λυρικούς τραγουδιστές, υπό τον διεθνούς ακτινοβολίας αρχιμουσικό Γιώργο Πέτρου, προσκαλεί τους θεατές σε μία βραδιά, που μας εισαγάγει μοναδικά στο κλίμα της περιόδου.
Τα σχόλια των σολίστ:
Μυρσίνη Μαργαρίτη: “Λατρεύω τη μουσική του Μπαχ, το βάθος και τη μαθηματική λογική της δομής της. Για κάθε ερμηνευτή, η μουσική του Μπαχ είναι μια πρόκληση, μια σπαζοκεφαλιά, η οποία έχει τεχνικά και νοητικά υψηλές απαιτήσεις, ώστε να ξεπεράσει κανείς το στάδιο της απλής απόδοσης του μουσικού κειμένου και να καταφέρει να εκφράσει όλο το εύρος των συναισθημάτων. Θεωρώ πάντα τιμή μου, αλλά και μεγάλη χαρά, το να συνεργάζομαι με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, μια εξαιρετική ορχήστρα με μεγάλη ιστορία αλλά και λαμπρό παρόν. Κάθε σύμπραξη με την ΚΟΑ είναι απόλαυση για μένα, καθώς το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα είναι πάντα πολύ υψηλό”.
Κρίστιαν Άνταμ: “Η μεγαλύτερη πρόκληση για μας, τους καλλιτέχνες, είναι να αναδείξουμε την ομορφιά της μουσικής του Μπαχ και της πλοκής του έργου, αποκρύπτοντας συγχρόνως από το κοινό όλες τις τεχνικές δυσκολίες, στις οποίες πολλοί επικεντρώνονται (απολύτως εύλογα – ο Μπαχ είναι ιδιαίτερα απαιτητικός) . Αυτό που κάνει τη μουσική αυτή ακόμα πιο δύσκολη, αλλά και πιο συναρπαστική, είναι ο οπερατικός χαρακτήρας της. Προσωπικά, φιλοδοξώ να αναδείξω τη δραματουργική πλευρά της, υπερβαίνοντας τις τεχνικές προκλήσεις. Είμαι πολύ χαρούμενος που συμπράττω με την αρχαιότερη συμφωνική Ορχήστρα στην Ελλάδα. Είναι επίσης η πρώτη μου συνεργασία με τον μαέστρο Πέτρου και η πρώτη μου επίσκεψη στην Αθήνα. Αλλά ο Μπαχ είναι παλιός μου γνώριμος. Είμαι εξαιρετικά ευγνώμων που θα γιορτάσω τα Χριστούγεννα με λαμπρή μουσική και μια τόσο εκλεκτή παρέα”.
Πέτρος Μαγουλάς: “Το Ορατόριο των Χριστουγέννων, ένα έργο ορόσημο, είναι το τελειότερο μουσικό καλωσόρισμα της μεγαλύτερης γιορτής της χριστιανοσύνης. Ένα πραγματικό αριστούργημα στο οποίο χαίρεσαι να τραγουδάς και να συμμετέχεις. Με μια ορχήστρα δωματίου που ειδικεύεται στην παλιά μουσική, με άλλα λόγια μ’ ένα μικρό σύνολο που παίζει με το κούρδισμα και τα όργανα της εποχής του Μπαχ, η ερμηνεία θα ήταν απρόσκοπτη, καθώς ο καθένας μας θα τραγουδούσε ακριβώς αυτό που γράφτηκε, αυτό που ταιριάζει γάντι όπως λέμε, για το είδος της φωνής του. Όμως, η μεταφορά του έργου στην εποχή μας από μια μεγάλη ορχήστρα όπως η ΚΟΑ που κουρδίζει με τον σύγχρονο τρόπο (περίπου μισό τόνο ψηλότερα), αυτομάτως συνεπάγεται κάποιες επιπλέον προκλήσεις στην ερμηνευτική του προσέγγιση, χωρίς εν τέλει αυτό ν’ αφαιρεί κάτι από τη λάμψη και τη μεγαλοπρέπεια του έργου. Τα υψηλά καλλιτεχνικά standards και οι επιδόσεις της ΚΟΑ σε όλα τα επίπεδα, αποτελούν ένα φωτεινό παράδειγμα προς μίμηση για τους περισσότερους πολιτιστικούς φορείς της χώρας. Η ορχήστρα φιγουράρει ως ένα από τα μεγάλα πολιτισμικά μας κεφάλαια, και δεν μπορώ παρά να αισθάνομαι ιδιαίτερη χαρά και περηφάνια κάθε φορά που συμπράττω μαζί της”.
Το σχόλιο του μαέστρου:
“Είναι πάντα μεγάλη μου χαρά να επιστρέφω στην ΚΟΑ, με την οποία έχω σχέση πολλών ετών. Αυτή τη φορά με το αριστουργηματικό Ορατόριο των Χριστουγέννων του Γ. Σ. Μπαχ, ένα διαχρονικό έργο που με τρυφερότητα, αλλά και μεγαλοπρέπεια διηγείται την ιστορία της γέννησης του Ιησού. Η εκτέλεση έργων του 18ου αιώνα με τα σύγχρονα όργανα μιας συμφωνικής ορχήστρας είναι πάντα πρόκληση, ωστόσο η γνώση της ιστορικής ερμηνευτικής θα βοηθήσει στο να δημιουργήσουμε έναν ήχο διάφανο και λαμπερό, για μια ανάγνωση που, μέσα από τη γνώση του παρελθόντος, θα επικοινωνήσει κάτι καινούριο, φρέσκο και ζωντανό”.
ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕ ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ
ΓΙΟΧΑΝ ΣΕΜΠΑΣΤΙΑΝ ΜΠΑΧ (1685-1750)
Ορατόριο των Χριστουγέννων, BWV 248 (Καντάτες 1 – 3)
ΣΟΛΙΣΤ
Μυρσίνη Μαργαρίτη, υψίφωνος
Σόνγια Ρούνγιε, μεσόφωνος
Κρίστιαν Άνταμ, τενόρος
Πέτρος Μαγουλάς, βαθύφωνος
ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
Γιώργος Πέτρου
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ:
Χορωδία της Ε.Ρ.Τ.
Χορωδία του Δήμου Αθηναίων
19:45: Εισαγωγική ομιλία του Τίτου Γουβέλη για τους κατόχους εισιτηρίων.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
Τιμές εισιτηρίων: 35€, 25€, 20€, 15€ και 10€ (εκπτωτικό)
Προπώληση από 24 Ιουλίου 2019
ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ…
ΓΙΟΧΑΝ ΣΕΜΠΑΣΤΙΑΝ ΜΠΑΧ (1685 – 1750)
Ορατόριο των Χριστουγέννων, BWV 248 (Καντάτες 1 – 3)
Πρώτη εορτάσιμος ημέρα από τη Γέννηση του Χριστού
Χορωδιακό Jauchzet, frohlocket, auf, preiset die Tage (Εμπρός, αλαλάξατε, δοξάσατε, ανυμνήσατε τας ημέρας)
Ρετσιτατίβο Es begab sich aber zu der Zeit (Εγένετο δε εν ταις ημέραις εκείναις) [Ευαγγελιστής]
Ρετσιτατίβο Nun wird mein liebster Bräutigam (Ιδού, ο νυμφίος έρχεται) [Άλτο]
Άρια Bereite dich, Zion (Ετοιμάζου, Σιών) [άλτο]
Χορικό Wie soll ich dich empfangen (Πώς πρέπει να σε υποδεχτώ) [χορωδιακό]
Ρετσιτατίβο Und sie gebar ihren ersten Sohn (Και έτεκεν τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον) [Ευαγγελιστής]
Χορικό Er ist auf Erden kommen arm (Φτωχός κατέβηκε στη γη) [υψίφωνος]
και Ρετσιτατίβο Wer kann die Liebe recht erhöhn (Ποιος μπορεί την αγάπη να εντείνει) [βαθύφωνος]
Άρια Großer Herr und starker König (Μεγαλοδύναμε Κύριε και Βασιλεύ) [βαθύφωνος]
Χορικό Ach, mein herzliebes Jesulein (Αγαπημένη μου Χριστούλη) [χορωδιακό]
Δεύτερη εορτάσιμος ημέρα από τη Γέννηση του Χριστού
Sinfonia
Ρετσιτατίβο Und es war Hirten in derselben Gegend (Και ποιμένες ήσαν εν τη χώρα τη αυτή) [Ευαγγελιστής]
Χορικό Brich an, o schönes Morgenlicht (Λάμψε ωραίο φως του πρωινού) [χορωδιακό]
Ρετσιτατίβο Und der Engel sprach zu ihnen: Fürchtet euch nicht (Και είπεν αυτοίς ο άγγελος· μη φοβείσθε) [Ευαγγελιστής, Άγγελος]
Ρετσιτατίβο Was Gott dem Abraham verheißen (Ό, τι υπεσχέθη ο Θεός εις Αβραάμ) [βαθύφωνος]
Άρια Frohe Hirten, eilt, ach eilet (Σπεύσατε, ποιμένες ευτυχείς) [τενόρος]
Ρετσιτατίβο Und das habt zum Zeichen (Και τούτο υμίν το σημείον) [Ευαγγελιστής]
Χορικό Schaut hin! Dort liegen im finstern Stall (Ιδού! Εν τω σπηλαίω, εν φάτνη κείτεται) [χορωδιακό]
Ρετσιτατίβο So geht den hin, ihr Hirten, geht (Υπάγετε δη, ποιμένες) [βαθύφωνος]
Άρια Schlafe, mein Liebster (Κοιμήσου, αγαπημένε μου) [άλτο]
Ρετσιτατίβο Und alsobald war da bei dem Engel (Και εξαίφνης εγένετο συν τω αγγέλω) [Ευαγγελιστής]
Χορωδιακό Ehre sei Gott in der Höhe (Δόξα εν υψίστοις Θεω)
Ρετσιτατίβο So recht, ihr Engel, jauchzt und singet (Ιδού, άγγελοι, άσατε και αλαλάξατε) [βαθύφωνος]
Χορικό Wir singen die in deinem Heer (Σε υμνούμεν, Κύριε) [χορωδιακό]
Τρίτη εορτάσιμος ημέρα από τη Γέννηση του Χριστού
Χορωδιακό Herrscher des Himmels, erhöre das Lallen (Βασιλεύ Ουράνιε, εισάκουσον τους ψελλισμούς)
Ρετσιτατίβο Und da die Engel von ihnen gen Himmel fuhren (και εγένετο ως απήλθον απ’ αυτών εις τον ουρανόν οι άγγελοι) [Ευαγγελιστής]
Χορωδιακό Lasset uns nun gehen gen Bethlehem (Διέλθωμεν δη έως Βηθλεέμ)
Ρετσιτατίβο Er hat sein Volk getröst‘ (Επράυνε τον λαόν Του) [βαθύφωνος]
Χορικό Dies hat er alles uns getan (Και πάντα ταύτα έπραξεν δι’ ημάς) [χορωδιακό]
Ντουέτο Herr, dein Mitleid, dein Erbarmen (Κύριε, ο οίκτος, η ευσπλαχνία Σου) [υψίφωνος, βαθύφωνος]
Ρετσιτατίβο Und sie kamen eilend (Και ήλθον σπεύσαντες) [Ευαγγελιστής]
Άρια Schließe, mein Herze, dies selige Wunder (Σφάλισε, καρδιά μου, το πανάγιο θαύμα) [άλτο]
Ρετσιτατίβο Ja, ja! Mein Herz soll es bewahren (Ναι, η καρδιά μου πρέπει να το διαφυλάξει) [άλτο]
Χορικό Ich will dich mit Fleiß bewahren (Επιμελώς θα Σε διαφυλάξω) [χορωδιακό]
Ρετσιτατίβο Und die Hirten kehrten wieder um (Και υπέστρεψαν οι ποιμένες) [Ευαγγελιστής]
Χορικό Seid froh, dieweil daß euer Heil (Αγάλλεσθε, διά την σωτηρίαν υμών) [χορωδιακό]
Πέραν των βασικών καθηκόντων του ως κάντορα στην εκκλησία του αγίου Θωμά στη Λειψία (1723 – 1750) ο Μπαχ από το 1729 μέχρι το 1741 διετέλεσε μουσικός διευθυντής του Collegium musicum της πόλης, ενός μουσικού συνόλου κατά κύριο λόγο ερασιτεχνικού, που είχε ιδρύσει λίγα χρόνια πριν ο Τέλεμαν και που επικεντρωνόταν στην εκτέλεση έργων κοσμικής μουσικής. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1733 ο Μπαχ παρουσίασε με το ανωτέρω σύνολο την κοσμική καντάτα αρ.213 Lasst uns sorgen, last uns wachen ή Hercules auf dem Scheidewege («Ας νοιαστούμε, ας αγρυπνούμε» ή «Ο Ηρακλής στο σταυροδρόμι») με θέμα την επιλογή που έκανε ο μυθικός ήρωας Ηρακλής ανάμεσα στην οδό της Αρετής και της Κακίας. Η εκτέλεση αυτή εντάχθηκε στον εορτασμό των ενδέκατων γενεθλίων του πρίγκιπα Φρήντριχ Κρίστιαν της Σαξονίας (1722 – 1763). Στις 8 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς, αυτή τη φορά για τον εορτασμό των γενεθλίων της πριγκίπισσας Μαρίας Ιωσηφίνας της Σαξονίας (1731 – 1767) ο Μπαχ παρουσίασε την καντάτα αρ.214 Tönet, ihr Pauken! Erschallet, Trompeten! («Ηχήστε τύμπανα! Αντηχήστε τρομπέτες!»).
Για την ευρύτερη εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων του 1734 (από τη μέρα των Χριστουγέννων μέχρι και τη γιορτή των Θεοφανείων) ο Μπαχ συνέθεσε το περίφημο Χριστουγεννιάτικο Ορατόριο, αποτελούμενο από έξη καντάτες, η καθεμία από τις οποίες εκτελέστηκε και μία διαφορετική μέρα: στις 25, 26, 27 Δεκεμβρίου 1734, 1, 2 και 6 Ιανουαρίου 1735 αντίστοιχα. Από αυτές οι καντάτες 1, 2, 4 και 6 εκτελέστηκαν στο ναό του Αγ. Θωμά, ενώ οι καντάτες 3 και 5 στο ναό του Αγ. Νικολάου. Οι βιβλικές αναφορές στις τρεις πρώτες καντάτες, που ακούγονται στην αποψινή συναυλία, προέρχονται από το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο (2, 1-21) και αφηγούνται τα γεγονότα της γέννησης του Θεανθρώπου. Ο τενόρος Ευαγγελιστής, όπως συμβαίνει και στα Κατά Ματθαίον (1727) και Κατά Ιωάννην Πάθη (1724) του Μπαχ, αναλαμβάνει μία μουσική αφήγηση των βιβλικών αποσπασμάτων με recitativo secco (ένα είδος τραγουδιστής απαγγελίας συνοδευόμενης μόνο από την ομάδα οργάνων του κοντίνουο). Τα χορικά προέρχονται από το πλούσιο λουθηρανικό υμνολόγιο, ενώ τα ποιητικά κείμενα των αριών ανήκουν στο Γερμανό ποιητή Πικάντερ (ψευδώνυμο του Christian Friedrich Henrici, 1700 – 1764), με τον οποίο ο Μπαχ είχε συνεργαστεί αρκετές φορές στο παρελθόν, μεταξύ άλλων και στα Κατά Ματθαίον Πάθη.
Αξιοσημείωτο γεγονός είναι ότι ο Μπαχ χρησιμοποίησε σε μεγάλο βαθμό παλιότερες συνθέσεις του ως υλικό για τη σύνθεση του Χριστουγεννιάτικου Ορατορίου. Έτσι, ενώ η μουσική στα χορικά και στα ρετσιτατίβι ήταν πρωτότυπη, σε πολλά χορωδιακά και άριες ο συνθέτης προτίμησε να χρησιμοποιήσει μουσική από τις δύο κοσμικές καντάτες, που αναφέρθηκαν πρωτύτερα, αλλά και από τα χαμένα Κατά Μάρκον Πάθη. Σε κάποιες περιπτώσεις απλά άλλαξε το αρχικό κείμενο χωρίς να γίνει επέμβαση στην ίδια τη μουσική, ενώ σε άλλες ο συνθέτης προέβη σε μικρές τροποποιήσεις της μουσικής ή σε αλλαγές στην ενορχήστρωση, προκειμένου να εκφράζει κατάλληλα το θρησκευτικό περιεχόμενο του κειμένου. Οι λόγοι αυτής της μουσικής «ανακύκλωσης» δεν έχουν αποσαφηνισθεί με απόλυτη βεβαιότητα. Από κάποιους αποδίδονται σε χρονική πίεση αλλά δεν είναι διόλου απίθανο ο Μπαχ να θέλησε με αυτό τον τρόπο να «διασώσει» αξιόλογα τμήματα του κοσμικού του έργου, που κρίνοντας με τα δεδομένα της εποχής δεν θα είχαν δυνατότητα να ακουστούν πέραν των συγκεκριμένων περιστάσεων για τις οποίες είχαν γραφτεί. Επιπλέον στηρικτικό στοιχείο της πρακτικής του αυτής είναι βέβαια και το γεγονός, ότι στην κοινή συνείδηση της εποχής η απόσταση μεταξύ του «Βασιλιά των Ουρανών» και ενός κοσμικού βασιλιά ή ηγεμόνα δεν ήταν επ’ ουδενί αγεφύρωτη.
Παρόλο που η μουσική του Ορατορίου προέρχεται από ετερόκλητες πηγές και παρά το ότι αποτελείται από έξη μέρη, που παρουσιάστηκαν αρχικά σε διαφορετικές μέρες, αναμφισβήτητα ο Μπαχ αντιλαμβανόταν τις έξη καντάτες ως ένα ομοιογενές και ενιαίο σύνολο, όπως άλλωστε φανερώνει και ο ίδιος ο γενικός τίτλος του έργου. Ιδίως τα εξαίσια χορικά και χορωδιακά τμήματα λειτουργούν συνεκτικά ως προς την πορεία της μουσικής αλλά ταυτόχρονα προσφέρουν στιγμές στοχασμού και ψυχικής ανάτασης, συμβολίζοντας την ομόθυμη «απάντηση» του εκκλησιάσματος στα ευαγγελικά μηνύματα της Θείας Γέννησης.
Ολόκληρο το Ορατόριο είναι ένα έργο που ακτινοβολεί αισιοδοξία και ελπίδα, αισθήματα που καθίστανται άμεσα αντιληπτά με την πρόδηλη και λαμπερή χρήση τρομπετών και τυμπάνων στην πρώτη και τρίτη καντάτα. Παράλληλα επικρατεί σε πολλά μέρη μία πηγαία εσωτερικότητα και συναισθηματική θέρμη, ιδίως στη δεύτερη καντάτα, της οποίας η αρχική ειδυλλιακή Sinfonia αποτελεί μία από τις υψηλότερες κορυφές της ιδιαίτερης «ποιμενικής» μουσικής παράδοσης του μπαρόκ. Το ζεύγος των φλάουτων συνομιλεί με δύο όμποε ντ’ αμόρε και δύο όμποε ντα κάτσια (κατά λέξη «κυνηγετικά όμποε», ανάλογα του αγγλικού κόρνου) δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα απλότητας και υποβλητικότητας, που μας μεταφέρει νοερά στη φάτνη της Βηθλεέμ. Ακούγοντας κανείς το Ορατόριο των Χριστουγέννων δυσκολεύεται πραγματικά να πιστέψει πως μετά την πρώτη του εκτέλεση έπρεπε να περιμένει πάνω από έναν αιώνα για να ξαναέρθει στο φως (1857).
