Κατεξοχήν θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος, ποιητής και δοκιμιογράφος ο Φερνάντο Αραμπάλ (1932) υπήρξε επίσης ζωγράφος και κινηματογραφιστής. Το σύνολο του έργου του, που ο ίδιος αποκαλεί «έργο του Πανός», γραμμένο κυρίως στα γαλλικά -καθώς το 1954 μετακομίζει στο Παρίσι-, αναπτύσσεται στη σφαίρα του παράλογου, και οι ήρωες του, αφελείς και ωμοί, εκφράζουν μια πικρή απελπισία, ενίοτε κι ενάντια στο φρανκικό καθεστώς. Στην απαγορευμένη μέχρι το 1982 ταινία του Το δέντρο της Γκερνίκα (L’ arbre de Guernica, 1975) περιγράφει, με το γνωστό ανατρεπτικό και σουρεαλιστικό του πνεύμα, την ιστορία του γιου ενός προύχοντα σ’ ένα βασκικό χωριό στη διάρκεια του εμφυλίου, ο οποίος αφού βιώσει τον βομβαρδισμό της κοντινής Γκερνίκα, αποφασίζει να καταταγεί στον δημοκρατικό στρατό.
Με την πτώση της φρανκικής δικτατορίας το 1975 και τη γενική αμνηστία που ψηφίστηκε το 1977, οι ισπανοί κινηματογραφιστές αρχίζουν να εξερευνούν το παρελθόν, βιώνοντας τη μετάβαση στη δημοκρατία.
Η πολύνεκρη αεροπορική επίθεση κατά της βασκικής πόλης Γκουέρνικα από γερμανούς και ιταλούς εθελοντές αεροπόρους, που συνεργάζονταν με τους εθνικιστές του στρατηγού Φράνκο κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου Πολέμου (1936-1939) έλαβε χώρα το απόγευμα της 26ης Απριλίου 1937 κι έμεινε στην ιστορία κυρίως χάρις στον πίνακα του μεγάλου ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο, που αποτύπωσε μοναδικά τη φρίκη του πολέμου.
Την άνοιξη του 1937 οι εθνικιστές του Φράνκο, έχοντας υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας, θέλησαν να διασφαλίσουν την κυριαρχία τους και στο βορρά, με την κατάληψη του Μπιλμπάο, της μεγαλύτερης πόλης των ανυπότακτων Βάσκων, που συνεργάζονταν με τη δημοκρατική κυβέρνηση της Μαδρίτης. Το μεγαλύτερο εμπόδιο ήταν η Γκουέρνικα (Γκερνίκα η σωστή της προφορά στα ισπανικά), που βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο στο δρόμο για το Μπιλμπάο. Η Γκουέρνικα, στην οποία ζούσαν 5.000 άνθρωποι, αλλά και χιλιάδες Δημοκρατικοί πρόσφυγες. ήταν σημαντική πόλη για τους Βάσκους, γιατί κάτω από μια βελανιδιά στο κέντρο της πόλης συνήθιζε να συνεδριάζει η Βουλή τους.
Η εντολή για τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα δόθηκε από τους φρανκιστές στον αντισμήναρχο Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, που ήταν επικεφαλής των γερμανών εθελοντών, οι οποίοι είχαν συγκροτήσει τη «Λεγεώνα Κόνδωρ». Τυπικά, η ναζιστική Γερμανία ήταν ουδέτερη στον Ισπανικό Εμφύλιο. Συμμετείχε, όμως, ουσιαστικά στις επιχειρήσεις με μια ομάδα εθελοντών, που ήταν όλοι τους έμπειροι αεροπόροι της Λουφτβάφε και πιλοτάριζαν τελευταίου τύπου αεροπλάνα. Όπως παραδέχθηκε αργότερα ο αρχιναζιστής Χέρμαν Γκέρινγκ στη Δίκη της Νυρεμβέργης, οι νεαροί πιλότοι είχαν σταλεί με διαταγή του Ράιχ για να εμποδίσουν την εξάπλωση του Κομμουνισμού, αλλά και να δοκιμαστούν σε συνθήκες μάχης.