Συνέντευξη Συγγραφέως

ΣAlexievichβετλάνα Αλεξίεβιτς: συνέντευξη στην Κώστια Κοντολέων κείμενο: Κώστια Κοντολέων 8 Οκτωβρίου 2015: τα ΜΜΕ μεταδίδουν την είδηση πως η Λευκορωσίδα συγγραφέας και δημοσιογράφος Σβετλάνα Αλεξίεβιτς είναι η φετινή νικήτρια του Νόμπελ Λογοτεχνίας. Κι εγώ ανασύρω από τη μνήμη μου την εικόνα εκείνης της σεμνής, προσιτής γυναίκας που πριν από δεκατέσσερα χρόνια μού είχε κάνει την τιμή να μου παραχωρήσει συνέντευξη για το συγκλονιστικό βιβλίο της Τσέρνομπιλ – Ένα χρονικό του μέλλοντος (μτφρ. Ορέστης Γεωργιάδης, Περίπλους 2001), έργο βασισμένο στις μαρτυρίες δεκάδων ανθρώπων που υπέστησαν τις συνέπειες της έκρηξης του πυρηνικού σταθμού ενέργειας του Τσέρνομπιλ (Απρίλιος 1986). Η συνάντησή μας έγινε τον Απρίλιο του 2001 με την ευκαιρία της ελληνικής έκδοσης, όπου όλοι οι εμπλεκόμενοι είχαν εργαστεί εθελοντικά, ενώ η Αλεξίεβιτς είχε παραχωρήσει τα συγγραφικά δικαιώματά της από αυτή στον Σύλλογο Υποστήριξης Ερευνών κατά της Λευχαιμίας και άλλων Παθήσεων. Η συνέντευξη είχε δημοσιευτεί στον κυριακάτικο Αδέσμευτο (του Μήτση), στις 29 Απριλίου 2001, με τίτλο τη φράση της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς: «Για το Τσέρνομπιλ η μνήμη δεν μπορούσε να με βοηθήσει».Κυρία Αλεξίεβιτς, στη συγκλονιστική μαρτυρία σας, μας εκπλήσσει η πλουραλιστική κατάθεση του ψυχικού κουράγιου και της ανυπόκριτης ανθρωπιάς εκείνων που έζησαν στο πετσί τους τον όλεθρο της επιστήμης. Σε κάποιο σημείο του βιβλίου σας γράφετε: «Μαγνητοφωνώντας τους, είχα την αίσθηση πως ηχογραφώ το μέλλον». Για ποιο μέλλον θα μπορούσαμε να μιλήσουμε σήμερα; Ένα μέλλον ακόμα πιο ζοφερό; Μια κατάβαση πιο βαθιά στην κόλαση; Ή για εκείνο το μέλλον που όλοι ευαγγελιζόμαστε, μα έχουμε πάψει από καιρό να προσμένουμε;Δεν γνωρίζουμε τίποτε για τους φόβους του μέλλοντος. Μόνο η διαίσθηση υπάρχει πως αυτοί οι φόβοι θα είναι καινούργιοι για μας. Μπορούμε να πούμε ότι η αποκάλυψη είναι μέρος της κουλτούρας μας. Πιστεύω ότι σκεφτόμαστε συνέχεια τους φόβους του μέλλοντος, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Ίσως σκεπτόμαστε περισσότερο τους φόβους μας απ’ ό,τι σκεπτόμαστε την αγάπη. Ο Ντοστογιέφσκι έλεγε ότι η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο, αλλά έχουν συμβεί τόσο πολλά τον 20ό αιώνα και παρά τις γνώσεις που αποκτήσαμε όλα αυτά τα χρόνια έχουμε πάψει πια να πιστεύουμε ότι η ομορφιά είναι εκείνη που θα σώσει τον κόσμο. Εγώ πιστεύω πως, αν κάτι μπορεί να μας σώσει, είναι ο φόβος, ο μόνος που μπορεί να ενώσει τον κόσμο. Οι φωνές που ακούγονται στο βιβλίο μου μιλούν για μια καινούργια πραγματικότητα, στην οποία βρέθηκαν μετά το ατύχημα αυτό. Προσπάθησα να βρω το νόημα σ’ όλα αυτά και κατέληξα πως είναι οι καινούργιες γνώσεις. Κι όταν οι άνθρωποι μιλάνε γι’ αυτό το βιβλίο και λένε «κλαίω όταν το διαβάζω», περιμένω πάντα τη δεύτερη λέξη, δηλαδή το «σκέφτομαι», όμως το μόνο που ακούω είναι η λέξη «κλαίω».Συνειδητοποίησα πως δεν θα έπρεπε να αναζητάω κάποιον καινούργιο τρόπο έκφρασης, μου έφτανε να ρωτώ και να καταγράφω τις φωνές των ανθρώπων. Κάθε φωνή φωνάζει το δικό της μυστικό, γι’ αυτό υπάρχουν τόσο πολλά βιβλία. Το ντοκουμέντο, η μαρτυρία είναι η αφετηρία μιας καινούργιας μορφής λογοτεχνίας.«Η γη αυτή δεν ανήκει πια σε κανέναν. Την πήρε πίσω ο Θεός», λέει μια μητέρα του Τσέρνομπιλ. Οι βαθιά θρησκευόμενοι, κάθε φορά που μια ανείπωτη καταστροφή συνταράζει συθέμελα την ανθρωπότητα, καταφεύγουν στα ιερά βιβλία των προγόνων τους, προσπαθώντας να ερμηνεύσουν και να ξορκίσουν τον φόβο τους. Και για να γίνω πιο σαφής, αμέσως μετά το Τσέρνομπιλ κάποιοι στράφηκαν στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, η προφητεία για τον Άψινθο τον πικρό ήταν η λογικοφανής ερμηνεία που έδωσαν, συνδέοντας έτσι τα οράματα του Ευαγγελιστή με την καθοδική πορεία της ανθρωπότητας στο Φρέαρ της Αβύσσου. Πιστεύετε στη μεταφυσική ερμηνεία ενός ολέθριου ατυχήματος, που κατά τους ειδικούς οφειλόταν αποκλειστικά και μόνο στο ανθρώπινο λάθος;Ένας από τους λόγους που χρειάστηκα τόσα χρόνια για να γράψω αυτό το βιβλίο, σχεδόν μια δεκαετία, ήταν η δυσκολία πως δεν υπήρχε τίποτε στη μνήμη του ανθρώπου που θα μπορούσε να με βοηθήσει. Όταν έγραφα για τον πόλεμο, ήξερα πως στη μνήμη των ανθρώπων υπήρχε πλούσιο υλικό για τον πόλεμο. Διότι η Ιστορία του ανθρώπου είναι γεμάτη από πολέμους. Όμως για το Τσέρνομπιλ καμιά μνήμη δεν μπορούσε να με βοηθήσει, διότι απλά δεν υπήρχε. Ο φόβος του πολέμου ήταν υπαρκτός, οικείος. Υπάρχει μια ηρωίδα που φοβότανε τον πόλεμο και πάντα έφευγε μακριά από τα πεδία των μαχών. Είκοσι εκατομμύρια Ρώσοι ζούνε μετά την κατάρρευση του καθεστώτος στις καινούργιες Δημοκρατίες που δημιουργήθηκαν. Όμως τους διώχνουν από παντού. Όσοι έχουν οικονομική άνεση ρυθμίζουν κάπως τη ζωή τους, οι άλλοι, οι πολλοί, καταφεύγουν στα εγκαταλελειμμένα, λόγω του ατυχήματος, χωριά για να αναζητήσουν μια καινούργια ζωή, σ’ αυτή τη γη που χρειάζεται 20.000 ίσως και 30.000 χρόνια για να ξαναδώσει –και όχι να πάρει– ζωή. Η επιστήμη αδυνατεί να δώσει τις απαντήσεις και ο άνθρωπος στράφηκε στον Θεό. Ο πόλεμος, πάντα υπαρκτός και πάντα επίκαιρος, στρώνει τον δρόμο για τον τρίτο Μεγάλο Πόλεμο. Το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί ακόμα να αναγνωρίσει τον φόβο του ολέθρου της επιστήμης, επειδή τα μάτια δεν βλέπουν, τ’ αυτιά δεν ακούν, δεν υπάρχει σχετικό λεξιλόγιο για να εκφράσουμε τον συγκεκριμένο φόβο. Δεν μπορεί να μας βοηθήσει η επιστήμη, η τέχνη, η φιλοσοφία και ο άνθρωπος προσπαθεί να βρει τις απαντήσεις στη θρησκεία.Η επιμονή σας στα βιβλία-μαρτυρίες είναι συνειδητή επιλογή ή η ανάγκη κάθε κοινωνικά και ηθικά ευαίσθητου ατόμου να αγωνιστεί ενάντια τους εφιαλτικούς ανεμόμυλους, σαν νέος Δον Κιχώτης;
Δεν είναι επιλογή μου, είναι η αντίληψή μου για τον κόσμο. Δεν είναι μόνο τα στοιχεία που αναφέρονται. Όταν γράφω για τον πόλεμο, εκφράζω την αντίληψή μου, και γι’ αυτό ρωτάω και τον κόσμο. Για μένα το Τσέρνομπιλ είναι καλά κρυμμένο μυστικό και γι’ αυτό ρωτάω τον κόσμο. Γιατί γράφονται βιβλία-μαρτυρίες; Η ζωή σήμερα αλλάζει πολύ γρήγορα και η τέχνη δεν προλαβαίνει αυτές τις αλλαγές. Συνειδητοποίησα πως δεν θα έπρεπε να αναζητάω κάποιον καινούργιο τρόπο έκφρασης, μου έφτανε να ρωτώ και να καταγράφω τις φωνές των ανθρώπων. Κάθε φωνή φωνάζει το δικό της μυστικό, γι’ αυτό υπάρχουν τόσο πολλά βιβλία. Το ντοκουμέντο, η μαρτυρία είναι η αφετηρία μιας καινούργιας μορφής λογοτεχνίας.Πιστεύετε πως ο πλανήτης Γη είναι ένας πλανήτης που αργοπεθαίνει; Ποια οικολογική συνείδηση υπαγορεύει την εξόντωση ενός ήδη απολεσθέντος Παραδείσου, που κάποιος εμπιστεύτηκε, καλή τη πίστει, στο αυτοκαταστροφικό γένος των ανθρώπων;Δεν γνωρίζω απαντήσεις σ’ αυτές τις ερωτήσεις και δεν τις γνωρίζει κανείς. Απλά μπορώ να πω ότι καταστρέφεται η παλιά δομή του κόσμου, το σύστημα των αξιών μας, οι ιδεολογίες. Οι ανθρωποκεντρικές ιδεολογίες έχουν εκπέσει στην εποχή μας. Ένας από τους ήρωες του βιβλίου λέει: «Μήπως θα έπρεπε να σταθούμε απέναντι στα πράγματα με απορία; Γιατί το Τσέρνομπιλ έχει αγγίξει όχι μόνο τους ανθρώπους, αλλά και τα ζώα, τα πουλιά, τη διατροφική αλυσίδα, τη φύση ολάκερη. Το Τσέρνομπιλ κατέστρεψε το παρελθόν και το μέλλον και ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς για την απόκτηση των γνώσεων που θα ανατρέψουν τα υπαρκτά δεδομένα».
Τι θα θέλατε να μείνει τελικά στον αναγνώστη από το βιβλίο σας;
Το νόημα του βιβλίου είναι πως πράγματι η επιστήμη δεν μπορεί να μας σώσει, μόνο η αγάπη μπορεί. Κι όμως, όταν μιλάμε για αγάπη, κανείς δεν μας ακούει. Όταν μιλάμε για φόβο, όλοι ακούνε. Μόνο ο άνθρωπος μπορεί να καταστρέψει τον εαυτό του και όλα τα πλάσματα της Γης, και μόνο αυτός μπορεί να σώσει τον άνθρωπο από τον άνθρωπο.Από τις Εκδόσεις Πατάκη θα κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο το βιβλίο της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς Μαγεμένοι από τον θάνατο (προσωρινός τίτλος, μτφρ. Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου), με θέμα τις αυτοκτονίες που σημειώθηκαν στην πρώην ΕΣΣΔ μετά την πτώση του κομμουνισμού.

You may also like...