Για το μυθιστόρημα της Ali Smith Πώς να είσαι δύο (μτφρ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτη).
Της Αργυρώς Μαντόγλου
Λίγο πριν το τέλος της Τυχαίας –μυθιστόρημα για το οποίο η Αλι Σμιθ τιμήθηκε με το βραβείο Whitbread και βρέθηκε στη μικρή λίστα για το βραβείο Μπούκερ– υπάρχει ένα κεφάλαιο όπου παρουσιάζονται διάφορες εκδοχές της ζωής μιας εκ των ηρωίδων και η ταυτόχρονη «συνάντηση» με όλους τους νεκρούς και ζωντανούς που επηρέασαν τη ζωή της, καθώς και με όλους τους «πιθανούς» εαυτούς που θα είχαν προκύψει, αν είχε κάνει άλλες επιλογές και είχε εξελιχθεί σε άλλη γυναίκα, αν οι συνθήκες ή οι συμπτώσεις την είχαν οδηγήσει σε ένα άλλο μέρος της γης ή σε διαφορετικό πεπρωμένο. Στην απόπειρα να αποδοθεί ο παλμός μιας καρδιάς που χτυπάει συντονισμένη στο ρυθμό μιας «πληθυντικής οντότητας», η γραφή γίνεται ιδιαίτερα τολμηρή και ο λόγος σχεδόν παραληρηματικός. Αποτέλεσμα: ένα παλίμψηστο, πολυφωνικό και πολυπρισματικό κείμενο, πυκνοκατοικημένο από φωνές, ιδέες, κραυγές και σιωπές, προκειμένου να αποδοθεί η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης.
Στο Πως να είσαι δυο (How to be both) η Σμιθ δοκιμάζει κάτι ακόμα πιο τολμηρό: παρουσιάζει δυο άτομα σε δυο διαφορετικές εποχές που μοιράζονται την ίδια συνείδηση και που, σε τακτά διαστήματα, βρίσκονται στην ίδια «συχνότητα». Η μια είναι καλλιτέχνης που παρατηρεί για να βελτιωθεί στην τέχνη της ζωγραφικής και η άλλη μια έφηβη που, παρατηρώντας τον κόσμο, θα φθάσει στα έργα της πρώτης και θα αποκαλύψει ένα μυστικό (το φύλο του καλλιτέχνη) – το κοινό ανάμεσά τους είναι η ιδιότητα του παρατηρητή και η δύναμη του βλέμματός τους. Το βλέμμα γεφυρώνει αποστάσεις, καταργεί τις συμβάσεις και προσφέρει ανακούφιση σε αυτές τις ταραγμένες υπάρξεις στις οποίες η Σμιθ έχει αναθέσει να μας διηγηθούν την ιστορία. Εν προκειμένω το βλέμμα είναι η τέχνη και η τεχνική – και τα δυο βασικές προϋποθέσεις για τη διαδικασία παραγωγής του μυθιστορήματος αλλά και όλων των ανθρώπινων έργων.
